เข้าใจหน่วยวัดภัยพิบัติ: แผ่นดินไหว พายุ น้ำท่วม และสึนามิ แบบง่าย ๆ อ่านข่าวรู้เรื่องทันที

เมื่อเกิดภัยพิบัติต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นแผ่นดินไหว พายุ น้ำท่วม หรือคลื่นสึนามิ หลายคนอาจเคยสังเกตว่าข่าวมักใช้ "หน่วยวัด" ที่แตกต่างกันเพื่ออธิบายความรุนแรงของเหตุการณ์ บางครั้งก็มีคำศัพท์เฉพาะที่ฟังแล้วสับสน เช่น "แม็กนิจูด" กับ "ริกเตอร์" หรือการแบ่งระดับพายุที่ดูเข้าใจยากขึ้นเรื่อย ๆ แล้วเราควรทำอย่างไรถึงจะอ่านข่าวได้รู้เรื่องและเข้าใจความรุนแรงของภัยพิบัติเหล่านี้ได้ทันที?

วันนี้เราจะพาคุณไปรู้จักหน่วยวัดภัยพิบัติต่าง ๆ อย่างง่าย ๆ เพื่อให้คุณติดตามข่าวสารได้อย่างเข้าใจและไม่หลงประเด็นอีกต่อไป

แผ่นดินไหว: แม็กนิจูด หรือ ริกเตอร์?

เมื่อเกิดแผ่นดินไหว เรามักได้ยินคำว่า "แผ่นดินไหวขนาด 6.5 ริกเตอร์" หรือ "แม็กนิจูด 6.5" แล้วตกลงมันต่างกันอย่างไร?

ริกเตอร์ (Richter Scale)

"ริกเตอร์" เป็นหน่วยวัดแผ่นดินไหวที่คิดค้นโดย Charles F. Richter ตั้งแต่ช่วงปี 1930s หรือกว่า 90 ปีที่แล้ว จุดเด่นของริกเตอร์คือเหมาะสำหรับวัดแผ่นดินไหวขนาดเล็กที่เกิดใกล้จุดศูนย์กลาง แต่เมื่อเทียบกับการวัดในระดับโลก ริกเตอร์เริ่มมีข้อจำกัดในเรื่องความแม่นยำ แต่ข้อจำกัดของริกเตอร์คือ วัดได้แม่นเฉพาะแผ่นดินไหวขนาดเล็ก และ ระยะใกล้ศูนย์กลางเท่านั้น ทำให้ในปัจจุบัน วิทยาศาสตร์สมัยใหม่ไม่ค่อยนิยมใช้กันแล้ว

แม็กนิจูดโมเมนต์ (Moment Magnitude Scale – Mw)

ปัจจุบัน นักแผ่นดินไหววิทยาทั่วโลกนิยมใช้ "แม็กนิจูดโมเมนต์" แทน เนื่องจากสามารถวัดแผ่นดินไหวได้แม่นยำกว่า ครอบคลุมพื้นที่กว้าง และรองรับทั้งแผ่นดินไหวเล็ก-ใหญ่ได้ดีกว่า รวมถึงการวัดแผ่นดินไหวทั้งในแผ่นดินใหญ่และใต้มหาสมุทร

ตัวอย่างการรายงานที่ถูกต้อง เช่น

➔ "แผ่นดินไหวขนาด 6.5 แม็กนิจูด"

สรุปง่าย ๆ:

• ถ้าฟังจากนักวิชาการหรืองานวิจัย จะใช้คำว่า "แม็กนิจูด" เช่น "แผ่นดินไหวขนาด 6.5 แม็กนิจูด"

• ถ้าฟังจากข่าวทั่วไป บางสื่อยังใช้ "ริกเตอร์" เพราะติดปาก แม้จะเป็นระบบเก่าไปแล้ว

จำง่าย ๆ:

ริกเตอร์ = ชื่อของเครื่องมือวัดเก่า แม็กนิจูด = หน่วยวัดที่ใช้อย่างเป็นทางการในปัจจุบัน

พายุ: ระดับ หรือ ความเร็วลม?

เมื่อได้ยินข่าวพายุเข้าไทย หลายคนอาจสับสนระหว่างคำว่า "พายุโซนร้อน" กับ "พายุไต้ฝุ่นระดับ 5" ว่าแตกต่างกันอย่างไร

การแบ่งพายุตามความเร็วลม

ในประเทศไทยและทั่วโลก พายุถูกแบ่งตาม "ความเร็วลมเฉลี่ยใกล้ศูนย์กลาง" ดังนี้:

• พายุดีเปรสชัน: ความเร็วลมน้อยกว่า 63 กม./ชม.

• พายุโซนร้อน: ความเร็วลม 63–117 กม./ชม.

• พายุไต้ฝุ่น (หรือ เฮอริเคน): ความเร็วลมมากกว่า 118 กม./ชม.

การแบ่งระดับพายุ

ในบางประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา มีการใช้ "มาตราสเกลซัฟเฟอร์–ซิมป์สัน" (Saffir–Simpson Scale) เพื่อแบ่งระดับเฮอริเคนตั้งแต่ระดับ 1–5 ตามความรุนแรงของลม เช่น:

• เฮอริเคนระดับ 5: ความเร็วลมเกิน 252 กม./ชม. จัดว่าเป็นพายุที่รุนแรงที่สุด

อย่างไรก็ตาม ในไทย นิยมพูดถึงพายุโดยใช้ ประเภท ตามความเร็วลม มากกว่าการจัดระดับแบบอเมริกัน

สรุปสั้น ๆ: พายุในไทย → เรียกตาม "ประเภท" เช่น โซนร้อน, ไต้ฝุ่น ระดับ 1-5 → ใช้เฉพาะในสเกลแบบอเมริกัน เช่น Saffir–Simpson Scale

สึนามิ: ใช้ความสูงของคลื่นเป็นตัววัด

เมื่อเกิดสึนามิ (Tsunami) หรือคลื่นยักษ์จากทะเลลึก สิ่งที่สำคัญที่สุดคือ "ความสูงของคลื่น" ไม่ได้มีหน่วยวัดเฉพาะแบบแม็กนิจูดหรือริกเตอร์

ตัวอย่างเช่น:

"เกิดสึนามิสูง 10 เมตร ซัดเข้าชายฝั่งญี่ปุ่น"

การบอกความสูงของคลื่นช่วยให้ผู้ฟังจินตนาการถึงความรุนแรงของภัยพิบัติได้ง่ายกว่า เช่น สึนามิสูง 3 เมตร กับ 10 เมตรนั้น ความเสียหายต่างกันอย่างมหาศาล ไม่มีระบบหน่วยวัดเฉพาะ สำหรับสึนามิอย่างเช่นแผ่นดินไหวหรือพายุ การวัด "ความสูง" จึงเป็นสิ่งสำคัญที่สุด เพราะมีผลต่อความเสียหายโดยตรง

สรุปสั้น ๆ: วัดจาก "ความสูงของคลื่น" เท่านั้น

น้ำท่วม: วัดจากระดับน้ำ

สำหรับน้ำท่วม การสื่อสารจะใช้การบอก "ระดับความสูงของน้ำ" เป็นหลัก เช่น:

• "น้ำท่วมสูงถึง 1 เมตร"

• "ระดับน้ำสูงกว่าตลิ่ง 50 เซนติเมตร"

• "น้ำสูงท่วมหัวเข่า"

น้ำท่วมนั้นไม่มีหน่วยวัดเฉพาะสำหรับน้ำท่วมเหมือนพายุหรือแผ่นดินไหว แต่ทำการสื่อสารให้ง่าย ไม่ต้องมีหน่วยวัดที่ซับซ้อนทำให้คนทั่วไปเข้าใจสถานการณ์ได้อย่างชัดเจน เพราะระดับน้ำสามารถสื่อถึงผลกระทบได้ชัดเจน เช่น น้ำสูงถึงหัวเข่า น้ำท่วมชั้นล่าง ฯลฯ

สรุปสั้น ๆ: วัดจาก "ความสูงของน้ำ" ตรงไปตรงมา

ประเภทภัยพิบัติ	หน่วยวัดที่ใช้	หมายเหตุ
แผ่นดินไหว	แม็กนิจูด	ปัจจุบันไม่ใช้ "ริกเตอร์" แล้ว
พายุ	ความเร็วลม หรือ ระดับ (Saffir–Simpson ในบางกรณี)	ไทยนิยมดูตามประเภทพายุ
คลื่นสึนามิ	ความสูงของคลื่น	ไม่มีหน่วยเฉพาะ
น้ำท่วม	ความสูงของน้ำ	ไม่มีหน่วยเฉพาะ

ทำไมเข้าใจหน่วยวัดภัยพิบัติจึงสำคัญ?

สรุปสั้น ๆ ก่อนจบ

• แผ่นดินไหว → ใช้ “แม็กนิจูด” จะถูกต้องกว่า “ริกเตอร์”

• พายุ → ดูจาก “ความเร็วลม” หรือ “ระดับ” (แล้วแต่ระบบที่ใช้)

• สึนามิ → ดู “ความสูงของคลื่น”

• น้ำท่วม → ดู “ระดับน้ำ” ง่าย ๆ ตรงตัว

การเข้าใจหน่วยวัดเหล่านี้ช่วยให้คุณ:

• อ่านข่าวได้แม่นยำขึ้น: รู้ว่าควรตีความตัวเลขหรือระดับอย่างไร

• ประเมินความเสี่ยงได้ดีกว่า: เช่น แผ่นดินไหวแม็กนิจูด 7.0 คือใหญ่มาก ควรระวัง

• เตรียมตัวรับมือภัยพิบัติอย่างเหมาะสม: เช่น พายุโซนร้อนกับไต้ฝุ่นระดับ 5 ผลกระทบต่างกันมหาศาล

ภัยพิบัติเกิดขึ้นได้ทุกเมื่อ การมีความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับหน่วยวัดเหล่านี้ จะช่วยให้คุณพร้อมรับมือกับสถานการณ์ฉุกเฉินได้ดียิ่งขึ้น